خیلی از افراد همه بیماری‌ها را مثل یک سرماخوردگی ساده می‌بینند که با یک عطسه و سرفه، قابل تشخیص بوده و براحتی درمان می‌شود. برای همین معمولا انواع مختلف قرص‌ها و شربت‌ها را در خانه نگه می‌دارند تا هر وقت تشخیص دادند، از آنها استفاده کنند.

یکی از دردهای معروف که این گروه خود را متخصص در تشخیص آن می‌داند و در نتیجه مراجعه به پزشک را در این مورد چندان مهم تلقی نمی‌کند، دردهای ناحیه بالای شکم است که برخی آن را به اشتباه زخم معده می‌نامند. در حالی که تمام این دردها ناشی از زخم معده نیست و پیگیری‌ها و درمان‌های خاص خود را نیاز دارد.

دکتر ستار جعفری، فوق‌‌تخصص بیماری‌های گوارش و کبد در این‌باره به «جام‌جم» می‌گوید: بیمارانی که با احساس درد و ناراحتی در قسمت بالای شکم به پزشک مراجعه می‌کنند، معمولا دچار سوءهاضمه هستند. این بیماران اغلب شکایات مختلفی دارند و مشکل‌شان به صورت‌های متفاوت بروز می‌کند؛ به این معنا که این مساله می‌تواند برای فردی به صورت درد نمایان شود و برای شخص دیگری به حالت نفخ یا ترش کردن که تمام این موارد همان سوءهاضمه است.

به گفته وی سوءهاضمه مشکلی شایع به حساب می‌آید و اغلب بیمارانی که به متخصصان گوارش مراجعه می‌کنند، با این مساله روبه‌رو هستند.

عوامل زخم معده را بشناسیم

اغلب براین باورند که آدم‌های عصبی و تندمزاج بیشتر در معرض زخم معده قرار دارند و احتمال بروز این مشکل میان این گروه بیشتر است. آنها معمولا تصور می‌کنند رژیم غذایی نامناسب هم در ایجاد و تشدید زخم معده نقش مهمی دارد؛ در حالی‌که متخصصان عوامل دیگری را در این زمینه موثر می‌دانند.

دکتر جعفری درباره علل بروز زخم معده، چنین توضیح می‌دهد: مصرف داروهای ضدالتهاب‌‌ غیراستروئیدی مانند آسپرین، بروفن، دیکلوفناک، ناپروکسن یا پیروکسیکام از عوامل مهم ایجاد زخم‌های معده به شمار می‌آید. علاوه بر این، عفونت میکروبی معده نیز مشکل دیگری است که می‌تواند زمینه‌ساز زخم معده شود.

وی با تاکید بر این‌که این دو موضوع مهم‌ترین عوامل ایجاد زخم‌های معده و اثنی‌عشر است، می‌افزاید: عفونت میکروبی معده مشکلی شایع است و حدود 70 تا 90 درصد زخم‌های معده ناشی از میکروب هلیکوباکترپیلوری است. بقیه موارد زخم معده هم ناشی از مصرف داروهای غیراستروئیدی است و درصد کمی هم به موارد نادر و خاص مربوط می‌شود.

به گفته این پزشک متخصص همه دردهایی که در ناحیه معده احساس می‌شود، ناشی از زخم نیست و تنها زمانی که طی آندوسکوپی زخم تشخیص داده شود، می‌توان در مورد این بیماری صحبت کرد.

دکتر جعفری با اشاره به این‌که عفونت میکروبی معده مشکلی شایع است، توضیح می‌دهد: عفونت هلیکوباکترپیلوری از طریق ترشحات دهان و مدفوع منتقل می‌شود و به همین دلیل به راحتی قابل انتقال است.

بنابراین هر چه در جامعه‌ای داروهای بیشتری مصرف شود و عفونت هلیکوباکترپیلوری هم شایع‌تر باشد، احتمال بروز زخم‌ها افزایش می‌یابد.

وی می‌افزاید: سیگار کشیدن نیز عاملی است که می‌تواند فرد را مستعد بروز زخم معده کند، ولی به طور قطع هنوز این موضوع ثابت نشده است.

نقش تغذیه

یکی از متداول‌ترین توصیه‌هایی که اغلب در مورد پیشگیری و درمان زخم معده می‌شنویم و با آن روبه‌رو هستیم، مصرف مواد غذایی مفید و اجتناب از خوردن خوراکی‌های مضر است؛ به همین دلیل معمولا دوستان و آشنایان به یکدیگر توصیه می‌کنند که چه غذایی را بخورند و از چه موادی پرهیز کنند تا دچار زخم معده نشوند.

در این میان گروهی هم می‌گویند اگر از دوران کودکی مواد غذایی مضر را در دسترس کودک قرار ندهید، احتمال بروز زخم معده به صفر می‌رسد.

 دکتر جعفری در این زمینه خاطرنشان می‌کند: تغذیه در بروز بسیاری از بیماری‌ها و ناراحتی‌های گوارش نقش مهمی دارد ولی در مورد زخم معده هنوز ثابت نشده است که مصرف برخی موادغذایی، می‌تواند موجب ایجاد زخم شود بنابراین از نظر علمی نمی‌توان به صراحت اعلام کرد که استفاده از بعضی غذاها عامل ایجاد زخم معده است.

به گفته وی پس از تشخیص قطعی زخم معده، اول از همه باید عامل به وجود آورنده مشکل را برطرف کنیم؛ مثلا اگر داروی خاصی موجب ایجاد زخم شده است، حتما باید با مشورت پزشک معالج، مشکل را حل کرد.

وی می‌افزاید: معمولا پزشکان مصرف موادی را که موجب درد و ناراحتی معده می‌شود، برای این افراد محدود یا ممنوع می‌کنند؛ به عنوان مثال، توصیه می‌شود این افراد کمتر از غذاهای سرخ‌کردنی استفاده کرده و مصرف غذاهای تند و حاوی چاشنی‌های خیلی تند را محدود کنند. همچنین خوب است در مصرف غذاهای حاوی پیاز و سیر هم دقت بیشتری داشته باشند. این نکته را هم باید در نظر داشته باشید که چنین توصیه‌هایی برای همه افراد صدق نمی‌کند و نکاتی ثابت شده نیست؛ البته زمانی‌که افراد با چند مشکل مختلف در دستگاه گوارش مانند ریفلاکس و زخم معده روبه‌رو هستند، رعایت این توصیه‌ها می‌تواند به آنها کمک کند و بیماری دیگر مانند ریفلاکس را بهبود بخشد.

دکتر جعفری با اشاره به این‌که افراد با یکدیگر تفاوت دارند و رژیم‌ غذایی‌شان هم بر این اساس باید تنظیم شود، می‌گوید: ممکن است فردی با مصرف غذای خاص احساس ناراحتی کند، در حالی که دیگری هیچ مشکلی نداشته باشد. بنابراین بیمار باید با توجه به تجربه‌ای که دارد، مواد غذایی آزاردهنده را حذف کرده و از غذاهایی که او را اذیت نمی‌کند، استفاده کند.

به گفته این فوق‌تخصص بیماری‌های گوارشی و کبد، بیماری که به زخم معده مبتلا بوده یا هست باید از مصرف غذاهای حجیم، پرچرب و سنگین خودداری کند ؛ به خصوص زمانی که زخم در حال ترمیم است. شاید لازم باشد به او توصیه کنیم غذا نخورد و در بیمارستان بستری شود و حتی پس از آن هم غذاهای خیلی نرم و به صورت مایع را مصرف کند.

علائم خطر را بشناسید، ‌تعلل نکنید

دردهای ناحیه معده مشکلی شایع است که تقریبا تمام افراد نوعی از آن را تجربه می‌کنند. البته برای این دردها معمولا درمان‌های خودسرانه زیادی هم وجود دارد که مردم بدون نظر پزشک از این روش‌ها استفاده می‌کنند؛ از شربت‌ها و قرص‌های مخصوص گرفته تا استفاده از مواد غذایی ویژه، در حالی که متخصصان هشدار می‌دهند و می‌گویند برای تشخیص و درمان زخم‌ها باید با شناخت علائم خطر به موقع به پزشک متخصص مراجعه کنید و به فکر درمان باشید.

دکتر جعفری درباره نشانه‌های خطر که در صورت وجود، حتما باید به پزشک مراجعه شود، می‌گوید: سن بیمار یکی از موارد مهمی است که باید به آن توجه شود. به این معنا که اگر بیمار بیش از 45 سال سن داشته و با علائم سوءهاضمه به پزشک مراجعه کند، حتما باید آندوسکوپی برای او انجام شود. چنانچه سن بیمار کمتر از 45 سال باشد ولی علائمی مانند درد شدید شبانه که او را از خواب بیدار می‌کند، بی‌اشتهایی و کاهش وزن، استفراغ‌های مقاوم به درمان، سابقه خانوادگی سرطان‌های دستگاه گوارش و به خصوص در بستگان درجه اول، استفراغ خونی یا خونریزی از دستگاه گوارش به صورت دفع مدفوع سیاه رنگ، اختلال در بلع و لمس توده‌‌ای غیرطبیعی در شکم نیز وجود داشته باشد، حتما باید آندوسکوپی را انجام دهد تا پزشک به موقع بیماری را تشخیص دهد.

وی می‌افزاید: در صورتی که چنین علائم خطری وجود نداشته و سن بیمار کمتر از 45 سال باشد، ممکن است پزشک براساس معاینه و شرح حال بیمار بتواند مشکل اصلی را تشخیص دهد و شاید به آندوسکوپی نیازی نباشد.

به گفته دکتر جعفری، بیماران معمولا در اثر زخم معده و زخم اثنی‌عشر دردهای شدیدی را تجربه می‌کنند و چون اغلب، زخم همراه با خونریزی اتفاق می‌افتد، آنها با استفراغ خونی یا دفع خون به پزشک مراجعه خواهند کرد. همچنین مشکلات معده معمولا با غذا خوردن تشدید می‌شود و بیماران پس از صرف غذا، درد بیشتری را حس می‌کنند. در حالی که در مشکلات اثنی‌عشر اگر بیمار گرسنه بماند، دردش شروع می‌شود. به همین دلیل کسانی که دچار زخم یا التهاب اثنی‌عشر هستند، اغلب چاق می‌شوند و برعکس، گروهی که زخم معده دارند لاغر می‌شوند چون دوست ندارند، غذا بخورند.

به گفته دکتر جعفری، درمان و پیگیری زخم‌های اثنی‌عشر و معده، با یکدیگر متفاوت است. به طوری که تقریبا در 90 درصد موارد، زخم‌های اثنی‌عشر به سمت بدخیمی نمی‌رود ولی در مورد زخم‌های معده حتما باید این بیماری را جدی گرفت.